“AFR ayarı, LPG ayarı, gaz ayarı nedir, LPG ayarı nasıl yapılır, yol ayarı nedir?” gibi soruların cevabı bu yazıda.
Bu yazı AFR hakkında kavramsal bilgiler içermektedir. Gaz ayarı konusunda daha genel bir bilgi için şu yazıya bakabilirsiniz: Gaz Ayarı Yolda Yapılır
AFR nedir?
Motor mekaniğinde en temel işlem olan yanma olayının sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi için uygun miktarda hava ve yakıtın birlikte ateşlenmesi gerekir. Motor teknolojisinde bu orana AFR denir; yani air-fuel ratio; yani hava-yakıt oranı. Araç üreticileri her aracın AFR haritasını fabrikasyon olarak elektronik kontrol ünitesine (EKÜ-Beyin) yükler.
AFR ayarı nedir?
AFR esasında kimya/sitokiyometri bilimine ait olmakla birlikte, otomotiv mühendisliğinden aşina olduğumuz ve yarış camiasında sıkça kullandığımız bir kavramdır 😉 Motordaki yanma olayının her yarıştan önce kalibre ve optimize edilmesidir.
LPG sektörü açısından ise detaylı ve hassas bir gaz ayarıdır. LPG dönüşümü uygulanmış araçlarda LPG beyni -tabiri caizse- boş geldiği için araca göre kalibre edilir. Bu kalibrasyonun yük altında yani yolda yapılması gereklidir. LPG ekipmanının sağlığı, basınç, sıcaklık vb. değerlerin ayarlanması, enjektör nozul çapının uygunluğu gibi faktörler AFR ayarında öncelikli dikkat edilmesi gerekenler arasındadır.
AFR ayarı sistematik olarak LPG yol ayarı ile aynı mantığa sahiptir. LPG’li aracın hava-yakıt, daha doğrusu hava-gaz oranlarının yolda, seyir halinde, farklı sürüş koşulları yani farklı yük ve devir aralıklarında wide band (geniş bant) oksijen sensörü yardımıyla kalibre ve optimize edilmesidir.
Kavramlar: LTFT, STFT, stokiyometrik oran vs.
LTFT ve STFT: Long Term Fuel Trim yani uzun dönem yakıt düzeltmesidir. STFT ise tahmin edebileceğiniz gibi short term (kısa dönem) yani anlık yakıt düzeltmesidir. STFT ‘de %5 aralığındaki sapmalar motorun sağlıklı olduğuna işarettir fakat LTFT ‘de artı (+) ya da eksi (-) yöndeki sapma arttıkça yanma sağlığı tehdit altına girer ve aracın fakir ya da zengin çalıştığını gösterir. Ayarlarında problem var demektir 😉
Fakir karışım ideal hava yakıt oranına göre yakıtın az olması ya da havanın çok olması demektir. Zengin karışım ise yakıtın çok veya havanın az olması demektir.
Stokiyometrik Oran: Stokiyometri kimyasal tepkimeye giren ve çıkan maddeler arasındaki kütlesel ve hacimsel hesaplamalarla ilgilenir. Motordaki yanma stokiyometrik açından benzin için 14.7 gram havaya 1 gr yakıt şeklindedir. Bu ideal yanmanın sitokiyometrik oranıdır. LPG’de bu oran 15.5 ‘tir. Bu aynı zamanda lambdanın 1 olduğu değerdir. Araç beyni lambda değerini sürekli 1 ‘de tutmak için düzenleme yapar.
EGT: Exhaust gas temperature yani; egzoz gazı sıcaklığıdır. Yanma sonucunda oluşan gazın sıcaklığını ifade eder. Egzoz gazı yanma odasından başlamak üzere, supaplar, egzoz hattı ve katalitik konvertör üzerinden atmosfere salınırken geçtiği aksamda ısıl etki oluşturur. Egzoz gaz sıcaklığının yüksek olması tüm bu parçaların hızlı deforme olmasına sebep olabilir.
Closed-loop yani; kapalı döngü ya da kapalı çevrim de diyebileceğimiz durumda araç normal yük ve devir şartlarındadır. Oksijen sensöründen gelen veriye göre yakıtta düzeltme yapar.
Open-loop yani; açık döngü ya da açık çevrimde ise yüksek hız, yüksek devir, tam yük ya da ani ivmelenme gibi bir durumda araç yakıt miktarını artırır yani zenginleştirir. Bu senaryoda -istisna marka ve modeller hariç- yakıt düzeltme yapılmaz. Oksijen sensörü açık çevrim durumunda hassas okuma yapamadığı ve araç düzeltme yapmayı bıraktığı için sadece beyindeki AFR haritası iş başındadır.
AFR ayarı egzoz gazındaki oksijen miktarı baz alınarak yapılır.
Motorda gerçekleşen yanma sonucunda atık gaz oluşur. Oluşan bu gaz egzoz hattından dışarı atılır. Egzoz hattında bulunan bir sensör yardımıyla yanmamış oksijen miktarı bilgisi beyne iletilir ve beyin bu verilere göre yakıt miktarını düzenler. Tabii ki bu düzenleme araç beyninde yer alan ve fabrika tarafından yüklenmiş AFR haritasına göre yapılır. Bu sensör oksijen/lambda sensörüdür. Aynı zamanda AFR sensörü de denir ama piyasada AFR sensöründen anlaşılan geniş bant oksijen sensörüdür.
Dar bant ve geniş bant olmak üzere iki tip oksijen sensörü vardır.
Trafikteki pek çok araçta bulunan sensör, narrow-band (dar bant) olarak bildiğimiz ve 0-1 volt aralığında çalışan sensördür. Geniş bant sensör ise 0-5 volt aralığında çok daha hassas çalışan ve AFR olarak bilinen sensördür. Üzerinde fabrikasyon olarak AFR sensörü barındıran araçlar da vardır. Yukarıdaki Golf 5 örneğinde olduğu gibi.
AFR ayarı olmazsa olmazdır.
Her LPG dönüşümü uygulanan aracın LPG ‘deki AFR ‘si yolda ayarlanmalıdır. Araç üzerindeki oksijen sensörü vasıtasıyla yapılacak bir yol ayarı yeterli olabilir. Bununla beraber AFR sensörü ile ayar yapmak çok daha detaylı ve hassas sonuçlar verecektir.
Hava-yakıt karışımı (AFR) yolda ve yük altında ayarlanmayan araçlarda kimi zaman arıza lambası, tekleme, silkeleme, performans kaybı gibi sorunlar görülürken kimi zaman bariz bir sıkıntı görülmemektedir fakat bu her şeyin yolunda gittiği anlamına gelmez. Ayarın bozukluğu nispetinde ve uzun vadede supaplardan başlamak üzere pek çok sorunla karşılaşılabilir.
Biz Quattro Garage olarak 2006 yılından beri uyguladığımız her LPG dönüşüm veya bakım/tamirinde gaz ayarını yolda yapıyoruz. Duruma göre araç oksijen sensörü ya da harici AFR sensöründen faydalanıyoruz. Elimizin değdiği hiç bir araçta arıza lambası, tekleme, silkeleme, stop etme, performans kaynı gibi kronik LPG sorunları yaşanmıyor.
Soru ve sorunlarınız için: GazAYARI.com Facebook Grubu